Op vakantie heb ik het prachtig boek van professor Marc Van den Bossche, ‘Religie na de dood van God. Een conversatie’ , gelezen. Professor Van den Bossche was mijn promotor toen ik in 2003 afstudeerde in de letteren en wijsbegeerte met een afstudeerthesis rond het thema ‘het zwakke denken’ van de Italiaanse filosoof Gianni Vattimo. En dat nieuw boekje (143 pagina’s dik of dun) van Van den Bossche gaat net ook over dat zwakke denken, met zijn mogelijke filosofische, religieuze en politieke gevolgen. Kortom over de mogelijke gevolgen van een keuze voor het zwakke denken voor onze wereld tout court.
Bij het lezen van dat mooie boek dacht ik opeens dat Vattimo in 2015 zo mogelijk nog razender actueel kan zijn dan in 2001. De social media tonen zich immers als mogelijk werkinstrument om dat zwakke denken verder uit te dragen. Wij, Facebookers en Twitteraars kunnen dan allemaal meehelpen aan een echt betere wereld! Ik geef toe, een naïeve gedachte, maar ik koester nu eenmaal naïviteit in de grond van mijn hart.
Een voorafgegeven waarheid en het grote gelijk, geponeerd in een sterk denken, bestaan niet!
Als er een zwak denken bestaat dan moet er dus ook een sterk denken bestaan, of laten we dat beter een ‘zekerheids’denken noemen. Dat is een denken dat vertrekt vanuit een voorafgegeven waarheid, de waarheid van een alwetende god bijvoorbeeld, of de waarheid ergens gefundeerd in de verlichte rede. Eenmaal we die waarheid hebben gevonden kunnen we dan al ons denken en handelen vanuit die zekerheid funderen. Dat doet een fundamentalistische religie, en dat heeft ook veel van de filosofie voor meer dan 25 eeuwen geprobeerd. Maar dat uitgaan van de zekerheid van een reeds bestaande waarheid is een recept dat heel uitsluitend kan werken, en in zijn sterkste vorm ook fundamentalistsch en gewelddadig kan zijn. Voor de filosofen onder ons: eigenlijk blijven we met dat onmogelijk waarheidsverlangen hangen in het zoeken naar de platoonse realiteit die trouwens ook sterk constituerend was voor het denken binnen het Christendom. We zoeken vol hoop naar een vast ankerpunt dat dan voor alles en voor iedereen bepalend is, of het nu atheïsten, christenen, moslims of andersgelovigen zijn. Maar die overtuigd gevonden, vaste zekere ankerpunten hebben in de loop van de geschiedenis menig mens op de brandstapel gejaagd en doen nog steeds wrede zinloze oorlogen ontstaan en ontaarden. ‘Vanuit God of de rede dicteer ik jouw mond toe!’
De waarheid zit in de consensus bereikt binnen de conversatie. Het uitgangspunt van het zwakke denken.
Vattimo zegt dat we het zoeken naar een voorafgegeven fundament en waarheid resoluut moeten loslaten. Dat we dat ‘sterke denken’ moeten vervangen door een ‘zwak denken’ waarbinnen, en nu komt het, de waarheid gelijk is aan de in de conversatie gevonden consensus. De waarheid is dus niet iets wat vooraf vast gegeven is, maar ze is dus veranderlijk en interpreterend aan tijd en ruimte gebonden. De Bijbel of de Koran nu nog letterlijk citeren en vooral interpreteren, en daar dan zoals Etienne Vermeersch zijn gelijk proberen mee te halen, is echt niet meer van deze tijd, dixit Vandenbossche, en ik kan hem hierin alleen maar volmondig bijtreden. Dus stellen dat ‘hoofddoeken’ of zelfs ‘onverdoofd ritueel slachten’ niet of nooit kan is een vorm van sterk denken en daarin wordt niet gezocht naar een consensus. Of om terug te verwijzen naar mijn opiniestuk over drugs op Dour in de Morgen: als de politieke consensus momenteel neigt naar ‘war on drugs’ dan moeten we dat aanvaarden, maar daarom moeten we zeker niet nalaten om die consensus proberen te beïnvloeden. En voor alle duidelijkheid: alle meningen hebben recht van bestaan, zeker in de privésfeer, maar in de publieke ruimte zal de grootste consensus uiteindelijk bepalen wat ‘waarheid’ is.
Eeuhh, gaat het hier nog over social media?
En waar en hoe precies zal die social media nu de wereld redden? Bijna helemaal op het eind van het boek (p. 138) zegt Van den Bossche dat de communicatiemogelijkheden in het ICT-tijdperk er voor zorgen dat de deelnemers aan de conversatie niet anders kunnen dan zien dat er geen waarheden meer bestaan, maar enkel interpretaties. Al Jazeera en CNN vertellen eenzelfde ‘feit’ op een compleet andere manier en met andere besluiten. Ieder zijn waarheid, ieder zijn interpretatie en dat moet kunnen! Ik denk trouwens dat we dit Al Jazeera-CNN verhaal van Van den Bossche nog een stuk strakker kunnen stellen. Op elke goeie Facebookpost, op elke interessante Tweet volgt er heden ten dage een discussie vol interpretaties die allemaal op zich even geldig kunnen zijn. Sociale media kunnen zodoende openbreken, ze kunnen op gang trekken, doen twijfelen, ons overtuigen van een andere waarheid. Van den Bossche drukt dat heel mooi uit als ‘de verbrokkelende invloed van het internet’. Om het wat meer marketingfähig te maken kunnen we daar ‘de co-creatieve verbrokkelende invloed van het internet’ van maken. Beetje per beter, brokje bij stukje kan social media de verbrokkeling laten gebeuren. Soms verbrokkelend voor kleine waarheidsverhalen van bij ons, maar misschien ook wel verbrokkelend voor grote interculturele waarheidsverhalen. We zijn dus allemaal mogelijke verbrokkelaars!
Het redden van de wereld, stap 1: lessen filosofie zijn een must!
Maar om echt verbrokkelaars te kunnen zijn is er nog één enorm obstakel: we tonen ons allemaal nog als felle zekerheidsdenkers! Zo zijn we geconditioneerd en grootgebracht. Kijk maar eens naar de conversaties op Facebook, Twitter, en zeker op YouTube. Die conversaties zitten nog vol met gewelddadigheid, vol met kromme argumentaties die het eigen grote gelijk vooral moeten bewijzen. Ze zijn co-destructief in plaats van co-creatief. De ingesteldheid en verlangen naar ‘waarheid als de gevonden consensus binnen de conversatie’ is nog heel ver weg. Een verlangen dat kan geleid worden door wat een andere verstandige professor, Rik Torfs, zo mooi ‘the art of conversation’ noemde. Dit is de eerste stap die we moeten zetten naar het redden, of beter het verbeteren van de wereld: het bijbrengen van the art of conversation bij de jongeren. En we hebben geluk! De jongeren worden nu groot met een constante conversatiestroom met daarin toch wel sporen van zwak denken. Jongeren leven dus in de conversatiewereld waarbinnen ze zich soms nog gewelddadig en co-destructief gedragen. Laten we dus beginnen met het invoeren van het vak filosofie binnen alle onderwijsrichtingen. Niet een kennis- of geschiedenisfilosofie, maar een ‘art of conversation’-filosofie. Leer jonge mensen -en uiteraard ook docenten en leerkrachten- de onschatbare ‘argumentatieleer’ aan, leer ze Gödel en het omgaan met contingentie. Leer ze wat ironie is en solidariteit en cocreatie en kritisch denken, consensus, naastenliefde, empathie, conversatie, gelijkwaardigheid, diversiteit, wij. Godsdienstlessen, zedenleer, filosofie of religieuze zingeving in de 21ste eeuw! Het zullen ‘edifying’ topvakken worden. Onze kleinkinderen zullen er ons dankbaar voor zijn en misschien echt wakker worden in een betere co-creatieve wereld.
Je kan het boek van Marc Van den Bossche onder andere hier bestellen.
Nederlands